Wat is Long Covid?

Long Covid is een ziekte die veel mensen treft die een acute Covid-19 infectie doorgemaakt hebben. Onderstaande informatie, afkomstig van The World Health Network (WHN), zal u helpen bij al uw vragen.

Pas in het voorjaar van 2022 begon het op te vallen dat wel heel veel werknemers door ziekte uitvielen in Nederland, vooral in de zorg, op scholen en in het openbaar vervoer. Velen bleken zelfs permanent arbeidsongeschikt. Zij hadden sterk uiteenlopende klachten, soms aansluitend op maar vaak lang ná een doorgemaakte acute Covid-19 besmetting.

Toch is Long Covid geen nieuwe ontdekking. Al in maart 2021 schreef de Nederlandse biomedische wetenschapper John Jacobs een uitgebreid blog over Long Covid, in zijn befaamde serie artikelen op hartblik.nl. De stichting Hersenletsel Uitleg publiceerde in december 2021 een goed leesbaar artikel over de Neurologische gevolgen van Covid-19 op hun website.

1. Wat is Long Covid?
   Na een Covid-infectie kunnen mensen aanhoudende of nieuwe symptomen ervaren door de schade die het virus aan het lichaam heeft aangericht. Dit komt zelfs voor bij mensen met milde of asymptomatische infecties, en ook bij jonge en gezonde personen. De schade treft het hart, de hersenen, de longen, de nieren, het immuunsysteem en andere organen.
   
2. Hoeveel mensen worden getroffen?
   Vroege schattingen liepen sterk uiteen, vooral omdat vroege onderzoeken vaak slechts naar enkele van de vele langdurige Covid-symptomen keken.
   Recente grote meta-analyses en systematische reviews rapporteren echter prevalentiecijfers van ongeveer 1 op de 3 van degenen met geregistreerde Covid-19 in het algemeen, en ongeveer, en ongeveer 50% van degenen die in het ziekenhuis opgenomen zijn [1-6]. Echter, omdat veel symptomatische onderzoeken geen controlegroep bevatten, zijn schattingen op basis van symptomen nog enigszins onzeker. Deze onzekerheid is over het algemeen niet van toepassing op onderzoeken naar orgaanschade, waarvan vele zelfs een prevalentie van meer dan 50% laten zien [7-9].
   Effecten op de cognitieve functie (IQ) treden bijvoorbeeld zelfs op bij mensen met een milde ziekte, terwijl de respondenten geen langdurige Covid-symptomen melden [10].
   Vooralsnog gaat AlleBurgers uit van 25% van het aantal besmettingen dat leidt tot Long Covid gedurende de pandemie.
   
3. Krijgen kinderen Long Covid?
   Ja, veel onderzoeken melden dat ongeveer 10-20% van met Covid besmette kinderen langdurige Covid-symptomen houden. Een recente metapublicatie over 21 onderzoeken, overeenkomend met meer dan 80.000 kinderen en adolescenten, toont namelijk aan dat de prevalentie van langdurige Covid 25% is [11-12].
   Kinderen kunnen hetzelfde brede scala aan slopende symptomen ervaren die ook bij volwassenen worden aangetroffen (zie afbeelding). De exacte aard van de onderzoeksresultaten hangt af van welke symptomen in het betreffende onderzoek worden gemeten en meegenomen.
   
   
4. Wat zijn de symptomen?
   De meest voorkomende symptomen zijn: ernstige vermoeidheid, kortademigheid, verergering van symptomen na activiteiten, geheugenproblemen, “hersenmist” (Engels: brain fog), hartkloppingen, pijn op de borst, hoofdpijn, stemmings- en slaapstoornissen, spierzwakte en spierverlies.
   Ook verandering van geur en smaak [13] en ongewenste bloedstolling (trombose) [14] zijn veel voorkomende problemen.
   
5. Wat zijn de gevolgen?
   De ernst van de symptomen kan enorm variëren, van milde symptomen die af en toe lastig zijn, tot zodanig ernstig dat de patiënt niet meer in staat is reguliere activiteiten zoals traplopen uit te voeren, of zelfs gewoon lopen of een gewoon gesprek voeren een enorme opgave wordt. Normaal leven wordt daardoor vaak verstoord.
   
6. Welke gevolgen heeft orgaanschade?
   De orgaanschade leidt tot een (sterk) verhoogd risico op beroertes, hartaanvallen of hartfalen [15], longembolie, nierfalen of leverbeschadiging, om er maar een paar te noemen (zie afbeelding hieronder uit FT 30-8-2022).
   In overwegend oudere, mannelijke populaties was het risico op cardiovasculaire aandoeningen (exclusief andere orgaanschade) in het 1e jaar ongeveer 4%, 3% bij milde acute Covid-infecties, 16% na ziekenhuisopname, en 31% bij IC-opname [15, Bijlage, tabel 8].
   Het immuunsysteem zelf wordt geschaad, beïnvloedt meerdere celtypen en verslechtert de immuunfunctie in de loop van de tijd [16] en veroorzaakt ook tekenen van verschillende auto-immuunziekten [17]. Dit vergroot de impact van Covid op geïnfecteerden enorm.
   Dood door alle oorzaken als gevolg hiervan, in de eerste 6 maanden na de acute fase van een Covid-infectie is gerapporteerd als 2,0% bij niet-gevaccineerden en 1,3% bij degenen die gevaccineerd zijn (doorbraakgevallen) [18].

7. Hoe is de relatie met andere chronische ziekten?
   Er zijn verbanden gevonden met de biologie van auto-immuunziekten: multiple sclerose [17,19], Alzheimer [20], Parkinson [21] en schadelijke effecten die vergelijkbaar zijn met de effecten van chemotherapie bij kanker [22].
   
8. Hoe lang duurt Long Covid?
   Symptomen houden vaak maandenlang aan en er zijn zelfs veel mensen die sinds het begin van de pandemie 2,5 jaar geleden langdurig LC-symptomen hebben gehad. Voor een deel van hen verbeteren de symptomen na verloop van tijd, maar voor een ander deel kunnen ze komen en gaan; voor sommigen worden ze zelfs erger.
   Van de patiënten met symptomen twee maanden na de acute fase meldde 85% na een jaar nog steeds symptomen [23]. Ervaring met SARS1 geeft aan dat slopende symptomen vele jaren kunnen aanhouden [24].
   
9. Wat veroorzaakt Long Covid?
   Het virus dat Covid19 veroorzaakt komt cellen binnen die een bepaalde receptor (ACE2) hebben en beschadigt vaak die cellen. De cellen rond bloedvaten hebben veel van dergelijke receptoren. In veel opzichten is Covid daarom meer een vaatziekte dan een luchtweg/long-ziekte, hoewel het vaak als longziekte wordt getypeerd omdat de ziekte daar meestal begint.
   Het virus kan ook andere cellen in verschillende organen binnendringen en schade veroorzaken, evenals via het ontstekingsproces zelf.
   Het laatste woord is hierover nog niet gezegd. In een overzichtsartikel in Science van 16 juni 2022 door Jennifer Couzin-Frankel worden 3 theorieën beschreven die aannemelijk zijn, maar in de komende maanden op grote schaal getoetst gaan worden: 1) microclots (minuscule bloedcelklonters met meerdere kernen), 2) Persistent virus-RNA of zelfs actief virus, 3) Op hol geslagen immuunsysteem.
   In een artikel van Iwasaki & Putrino over de noodzaak om Long Covid beter te begrijpen, in de Lancet van februari 2023, wordt naast deze drie effecten nog een vierde genoemd: SARS-CoV-2 kan ook latente virussen in het lichaam reactiveren (bv. het Epstein-Barr virus dat een vorm van herpes veroorzaakt).

10. Wat weten we over de mechanismen van Long Covid?
    Onderzoekers identificeren meerdere specifieke manieren waarop langdurige Covid-symptomen en orgaanschade ontstaan. Deze omvatten: aanhoudende virale replicatie, directe orgaanschade, auto-immuunziekte, reactivering van “zombie”-virusfragmenten van voorouderlijke infecties met andere virussen [25-26] en andere.
    Zo is het virus (SARS-CoV-2) 10 maanden na de acute ziekte gevonden in de darmen van patiënten met langdurige Covid-symptomen [27].
    
11. Voorkomen vaccins Long Covid?
    Vaccins kunnen enige preventie bieden, maar in beperkte mate. Terwijl sommige onderzoeken hebben aangetoond dat vaccinatie het risico op langdurige Covid-19 na doorbraakinfecties met ongeveer 50% vermindert [28-29]. Echter een nieuwe, grotere studie vond slechts 15% bescherming [18]. Weer een andere studie vond weinig effect op veel gevolgen van de ziekte [30].
    
12. Kun je Long Covid hebben zonder het te beseffen?
    Long Covid kan beginnen na het eerste herstel van acute Covid-19, dat asymptomatisch kan zijn, dus zonder dat je weet dat je Covid hebt gehad. Vaak is dan ook niet getest. Mensen kunnen dus lijden aan Long Covid zonder zich bewust te zijn van de relatie met een eerder doorgemaakte besmetting met Covid-19.
    

Methodologische aspecten

Het gebrek aan controlegroepen is een beperking geweest voor veel van de huidige onderzoeken naar de prevalentie van Long Covid. Er is echter een toenemende uitdaging om controlegroepen op te zetten, in die zin dat veel mensen besmet zijn met SARS-CoV-2 zonder als zodanig geregistreerd te zijn, soms zelfs zonder het zelf te weten. Als velen in de controlegroepen inderdaad besmet zijn met SARS-CoV-2, zullen de verschillen tussen de controlegroep en degenen waarvan we weten dat ze besmet zijn, kleiner zijn dan het anders zou zijn geweest. In een recent onderzoek naar symptomen werd bijvoorbeeld wel een controlegroep gebruikt, maar geen serologische onderzoeken om infecties in de controlegroep vast te stellen.
“De Covid-19-positiviteit van deelnemers werd gedefinieerd als een positieve SARS-CoV-2-test of de diagnose van een arts van Covid-19, die was gebaseerd op de zich ontwikkelende klinische casusdefinitie (bron RIVM, NL).”
“De artsendiagnose van Covid-19 werd als positiviteit opgenomen omdat het testen op SARS-CoV-2 in NL tot augustus 2020 sterk beperkt was.”
Merk op dat ondanks de beperkte tests en de bekende mogelijkheid van Long Covid in asymptomatische en milde gevallen, er geen correctie werd aangebracht voor degenen die besmet waren maar niet als zodanig werden geïdentificeerd.
De studie meldt inderdaad een onverklaarbare toename in de controlegroep van langdurige Covid-gerelateerde symptomen van 18% vergeleken met 29,6% bij degenen die een infectie hadden vastgesteld. Het is het verschil tussen deze cijfers dat werd gerapporteerd als prevalentie van Long Covid, namelijk ca 13%. Bovendien werd in deze studie alleen gekeken naar 23 somatische symptomen gerelateerd aan Long Covid.
Het onderzoek omvatte met name geen psychiatrische en cognitieve symptomen waarvan bekend is dat ze belangrijk zijn en veel voorkomen bij Long Covid. Als deze symptomen waren opgenomen, zouden de prevalentiecijfers hoger zijn geweest. In de begindagen van de pandemie was het gebruikelijk dat prevalentieonderzoeken slechts enkele van de symptomen omvatten waarvan nu bekend is dat ze verband houden met Long Covid.

Een ander voorbeeld is het eerste rapport van het Office of National Statistics in het VK (ONS), dat een prevalentie van aanhoudende symptomen na Covid-19 van ongeveer 10% vond. Een cijfer dat veel werd genoemd. Echter hier werden slechts 12 symptomen gerapporteerd.

Referenties

• [1] Chen et al: Global Prevalence of Post-Acute Sequelae of COVID-19 (PASC) or Long COVID: A Meta-Analysis and Systematic Review. Journal of Infectious Diseases, 2022.
• [2] Groff et al: Short-term and Long-term Rates of Postacute Sequelae of SARS-CoV-2 Infection. A Systematic Review. Jama Network Open, 2021.
• [3] Sørensen et al: A nationwide questionnaire study of post-acute symptoms and health problems after SARS-CoV-2 infection in Denmark. Nature Communications, 2022.
• [4] Yoo et al: Factors Associated with Post-Acute Sequelae of SARS-CoV-2 (PASC) After Diagnosis of Symptomatic COVID-19 in the Inpatient and Outpatient Setting in a Diverse Cohort. J of Gen Int Med, 2022.
• [5] Sugiyama et al: Long COVID occurrence in COVID-19 survivors. Nature Scientific Reports, 2022.
• [6] Seessle et al: Persistent Symptoms in Adult Patients 1 Year After Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Prospective Cohort Study. Clin Inf Diseases, 2022.

• [7] Dennis et al: Multi-organ impairment and Long COVID: a 1-year prospective, longitudinal cohort study. Pre-print. MedRxiv, 2022.
• [8] Puntmann et al: Outcomes of Cardiovascular Magnetic Resonance Imaging in Patients Recently Recovered From Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). JAMA Cardiology, 2021.
• [9] Petersen et al: Multi-organ assessment in mainly non-hospitalized individuals after SARS-CoV-2 infection: The Hamburg City Health Study COVID programme. Eur Heart Journal, 2022.

• [10] Hampshire et al: Cognitive deficits in people who have recovered from Covid-19. Lancet eClin Med 2021.

• [11] Lopez-Leon et al: Long COVID in Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-analyses. Nature Scientific Reports, 2022.
• [12] Hamzelou, J: A battle is raging over long covid in children. MIT Technology Review, 2022.

• [13] Alkodaymi et al: Prevalence of post-acute COVID-19 syndrome symptoms at different follow-up periods: a systematic review and meta-analysis. Clin Microbiol and Infection, 2022.

• [14] Burn et al: Venous or arterial thrombosis and deaths among COVID-19 cases: a European network cohort study. Lancet Infectious Diseases, 2022.

• [15] Xie et al: Long-term cardiovascular outcomes of COVID-19. Nature, 2022.

• [16] Phetsouphanh et al: Immunological dysfunction persists for 8 months following initial mild-to-moderate SARS-CoV-2 infection. Nature, 2022.

• [17] Su et al: Multiple early factors anticipate post-acute COVID-19 sequelae. Cell, 2022.

• [18] Al-Aly et al: Long COVID after breakthrough SARS-CoV-2 infection. Nature Med 2022.

• [19] Bellucci et al: Multiple Sclerosis and SARS-CoV-2: Has the Interplay Started? Frontiers In Immunology, 2021.

• [20] Schwabenland et al: Deep spatial profiling of human COVID-19 brains reveals neuroinflammation with distinct microanatomical microglia-T-cell interactions. Immunity, 2021.

• [21] Shen et al: SARS-CoV-2 invades cognitive centers of the brain and induces Alzheimer’s-like neuropathology. bioRxiv, 2022.

• [22] Hamoy et al: Parkinson’s disease secondary to COVID-19: a systematic review. Research, Society and Development, 2021.

• [23] Fernández-Castañeda et al: Mild respiratory SARS-CoV-2 infection can cause multi-lineage cellular dysregulation and myelin loss in the brain. Cell, 2022.

• [24] Chai, Politi, SARS 10 years later: How are survivors faring now?, Global News

• [25] Tran et al: Course of post COVID-19 disease symptoms over time in the ComPaRe long COVID prospective e-cohort. Nature Communications, 2022.
• [26] Charvet et al: SARS-CoV-2 induces human endogenous retrovirus type W envelope protein expression in blood lymphocytes and in tissues of COVID-19 patients. MedRxiv, 2022.

• [27] Natarjan et al: Gastrointestinal symptoms and fecal shedding of SARS-CoV-2 RNA suggest prolonged gastrointestinal infection. Med, 2022.

• [28] Reardon: Long COVID risk falls only slightly after vaccination, huge study shows Nature, 2022.
• [29] Venkatesan: Do vaccines protect from Long Covid? Lancet Respiratory Medicine, 2022.

• [30] Taquet et al: Six-month sequelae of post-vaccination SARS-CoV-2 infection: A retrospective cohort study of 10,024 breakthrough infections. Brain, Behavior, and Immunity, 2022.