Oversterfte Covid19 gerelateerd
Week 22: 22 t/m 28 mei
De oversterfte geeft een beeld van de gehele sterfte gerelateerd an de Covid-pandemie. Deze analyse uit Australie geeft een goed beeld wat daar allemaal onder kan vallen en de mate waarin elke factor (op basis van de data) meegespeeld lijkt te hebben. Ze noemen:
- Post-COVID-19 sequelae of interacties met andere doodsoorzaken [erg waarschijnlijk]. Als iemand onder behandeling is voor kanker en daarbij Covid krijgt, dan heeft deze persoon een hogere kans op overlijden dan zonder Covid. Er zijn ook sterke aanwijzingen dat Covid voor een verhoogde kans op hart- en vaatziekten zorgt.
- Wachttijden voor de spoedzorg [vooral tijdens het griepseizoen].
- Oversterfte na ondersterfte [in Australie een factor, omdat ze Covid twee jaar lang buiten de deur wisten te houden – en tegelijk ook griep]. Nederland kende gedurende 2022 een aanhoudende oversterfte, en daardoor zou eerder een ondersterfte in 2023 verwacht worden (maar gecompliceerd).
- Wachttijden voor de reguliere zorg [ietwat waarschijnlijk].
- Niet opgemerkte Covid [ietwat waarschijnlijk]. Door weinig testen wordt niet alle Covid opgemerkt en is het niet altijd duidelijk of een overlijden door Covid kwam of niet. In Nederland speelt dit vermoedelijk sterker, omdat er nog weinig getest wordt.
- Mentale gezondheid [weinig waarschijnlijk]. Er lijkt geen evidentie te zijn voor een sterke toename in zelfdodingen.
- Aanpassing van leefstijl door de pandemie [weinig waarschijnlijk]. Mensen zijn minder gaan beweging in verenigingsverband en misschien ongezonder gaan eten, maar of deze trend door de pandemie is veroorzaakt of al gaande was, is niet helemaal duidelijk.
- Vaccinatie [onwaarschijnlijk]. Vaccineren doe je alleen als er een ziekmakend virus rondgaat, dus de vaccinatiedoden die opgetreden zijn, zijn ook doden door de pandemie. De medische literatuur wijst consistent uit dat het virus gevaarlijker is dan het vaccin en dat het vaccin beschermt tegen overlijden door het virus.
De Australische analyse geeft ook aan dat met name hart- en vaatziekten lijken te zijn toegenomen. De volgende figuur geeft de verwachte trend (zonder pandemie) en de gevonden trend (met pandemie) aan, waarin de daling van hart- en vaatziekten zich na het rond laten gaan van het virus in 2022 niet meer voordoet.
De Nederlandse cijfers voor de doodsoorzaken lopen wat achter. Het laatste cijfer dat momenteel beschikbaar is, is voor januari 2023. De analyse van deze cijfers is voor een andere update.
Wel zijn de sterftecijfers voor week 22 van 2023 beschikbaar. Vaak volgt nog een naschatting, waardoor het cijfer vaak een onderschatting is van het de werkelijke sterfte.
Het aantal sterfgevallen in week 22 ligt erg dicht bij het aantal sterfgevallen uit deze week in 2021 en 2022. Om iets beter zicht te krijgen op de aantallen, plotten we deze in een staafgrafiek, waarbij we ook andere weken eerder in het jaar opnemen ter referentie. Dit laat zien dat we voor andere weken wel verschillen tussen de jaren zien. Week 10 lijkt de verwachting te geven bij een toenemende bevolking.
Om beter zicht te krijgen op of het aantal sterfgevallen in de lijn der verwachtingen ligt, publiceert het CBS ook verwachte aantallen. Met deze getallen wordt het volgende beeld verkregen:
De lichtgroene band geeft het betrouwbaarheidsinterval aan, de groene lijn de geschatte oversterfte (op basis van de baseline van het CBS). De oranje lijn toont de trend en de blauwe vertikale lijnen wanneer carnaval werd gevierd (middelste datum). De grootste pieken zijn te vinden rond kerst, maar ook na carnaval neemt de oversterfte toe. In zijn geheel lijkt de oversterfte op te lopen. Dat betekent dat ook al zijn de pieken niet meer zo hoog als in 2021, de situatie zich niet aan het verbeteren is!
NoCovid Kano geeft op Twitter aan dat de baseline van het CBS waarschijnlijk te optimistisch is. Of de overlevenden een lager sterfterisico hebben, hangt tegelijk weer samen met of je aanneemt dat mensen geheel herstellen van Covid (dus geen gezondheidsschade). Gezien de hoge long Covid last, kun je vraagtekens zetten bij deze aanname. Dit alles maakt het inschatten van het “overlijdenspotentieel” van de huidige Nederlandse bevolking lastig.
Gaan we uit van het gemiddelde aantallen sterfgevallen in 2010 tot 2019, dan komen we uit op de volgende grafiek:
Volgens deze berekening is de oversterfte in de afgelopen 2 jaar niet onder de nul uitgekomen. Mogelijk is deze grafiek weer een overschatting, omdat deze geen rekening houdt met de bevolkingsgroei (deze was ongeveer 220 duizend in 2022 – CBS data), maar tegelijk is dat slechts een toename van ongeveer 1.25% op de ongeveer 17.5 miljoen inwoners.
Een andere factor is de leeftijdsopbouw. Gebruikmakend van de bevolkingspiramide van het CBS, zien we dat deze tussen 2010 en 2020 verschoven is naar hogere leeftijden, met name voor de leeftijden tussen 35 en 75 jaar. De ware oversterfte zal daarom in liggen tussen het optimistische getal van het CBS en dat gebaseerd op de sterfte tussen 2010 en 2019.
NoCovid Kano meldt dat het CBS een oversterfte van 14 overledenen rapporteert voor week 22, met 50 nameldingen voor week 20. Geschat wordt dat 436 van de 2826 overlijdens gerelateerd zijn aan Covid.
De meest betrouwbare indicator voor het huidige aantal besmettingen zijn de metingen van het rioolwater. Mensen hoeven hiervoor geen test te doen, en hoeven ook het testresultaat niet door te geven. Uit de periode waarin er nog veel getest werd en er tegelijk ook het aantal deeltjes in het riool werden gemeten, kan geschat worden dat het aantal besmette personen per dag gelijk is aan 36 keer de riool waarde. Bijvoorbeeld, op 6-3-2023 werden er naar schatting 2300 (rioolwaarde) x 36 (factor) = 82800 personen besmet met het Coronavirus.
De rioolwaarden zijn te downloaden van de website van het RIVM. We maken hier gebruik van de weergave van de interactieve website corona-lokaal.nl.
Op 10 juni wordt een rioolwaarde van 98 gemeld, wat wijst op ongeveer 3500 nieuwe besmettingen op die dag. Dit is een relatief lage waarde (hoog ten opzichte van in het begin van de pandemie). Kijkend naar het patroon in 2022 geeft dit echter geen garantie dat er geen zomergolf gaat volgen.
Het aantal besmettingen kan worden gebruikt om te schatten hoeveel Nederlanders op een bepaalde dag long Covid hebben opgelopen. De WHO en het RIVM kwamen beiden uit op ongeveer 10% van de Omicron besmettingen (een daling ten opzichte van pre-Omicron, maar nog steeds een erg grote kans). De besmettingen op 10 juni hebben dus, naar verwachting, geleid tot 350 Nederlanders die tenminste 3 maanden (en vaak langer) klachten gaan houden.
Infectieradar
De informatie uit de infectieradar geeft aan hoe groot de kans is iemand tegen te komen die het Coronavirus bij zich draagt. Merk op dat niet iedereen zichtbare klachten heeft op het moment dat hij/zij besmettelijk is. Vaak worden de klachten ook niet herkend of aan iets anders toegeschreven (verkoudheid, griep, hooikoorts).
De infectieradar meet het aantal deelnemers met klachten die kunnen duiden op een infectie (maar deze kunnen ook een andere oorzaak hebben, en mensen zonder klachten kunnen ook besmettelijk zijn). De infectieradar vraagt ook aan deelnemers om de resultaten van een positieve test door te sturen. Vermoedelijk doen mensen alleen een test bij klachten (of bij contact met iemand met Covid), en het percentage deelnemers dat positief test is daarmee waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke percentage.
In de week van 29 mei tot 4 juni was het percentage deelneemrs met klachten 2.05%, dus ongeveer 1 op de 49 deelnemers meldt momenteel klachten.
Het percentage positieve tests gerapporteerd door de deelnemers halen we van de website van het RIVM. Voor de huidige week, komt dit percentage uit op 0.1%. Merk op dat een besmetting ook zonder klachten kan verlopen en dat niet iedereen bij zijn/haar klachten aan Covid zal denken, en misschien niet zal testen. Het aandeel positieve tests komt wel overeen met de virusdeeltjes in het riool, en is een verdere indicatie dat ten opzichte van eerder dit jaar en vorig jaar, de viruslast relatief laag is (maar hoog ten opzichte van aan het begin van de pandemie).
Ziekenhuisopnames
De website corona-lokaal.nl geeft ook het aantal ziekenhuisopnames voor elke dag weer, gebruikmakend van een combinatie van de gegevens van het LCPS en NICE (verschillende bronnen voor verschillende periodes). Hierbij moet worden opgemerkt dat er veranderingen zijn doorgevoerd in welke opnames nog geregistreerd worden als door Covid veroorzaakt, en dat thuisverzorging met zuurstof in de loop van de tijd verbeterd is, wat deels de daling in de ziekenhuisopnames kan verklaren. Corona-lokaal meldt 20 nieuwe opnames op 15 juni.
Variants of Concern (VOC)
Om te bepalen of er nieuwe gevaarlijkere varianten van het virus optreden, wordt er van een deel van de positieve tests bepaald welke variant het betreft. Deze kiemsurveillance van het RIVM wordt echter beperkt toegepast, zodat de gegeven niet heel erg betrouwbaar zijn. Deze week waren er te weinig analyses om een analyse op uit te voeren. Een nieuw dieptepunt in de Nederlandse aanpak om “zicht op het virus houden”.
Ziekenhuisbezetting
Roel Griffioen meldt op 16 juni op mastodon dat er 112 patiënten voor Covid in het ziekenhuis liggen. Hiernaast worden er een onbekend aantal thuis verzorgd met zuurstof zijn en zijn er patiënten in verpleeghuizen die daar verpleegd worden.
Vergeleken met de eerdere Omikron-golven is de viruscirculatie relatief laag. Vergeleken met in het begin van de pandemie, waarvoor we maatregelen zoals het sluiten van scholen en een mondkapjesplicht hebben ingevoerd, is de viruscirculatie echter hoog. De data lijken vooral aan te geven dat we er steeds beter in worden de acute fase van Covid te behandelen. Er wordt echter weinig rekening gehouden met de post-acute fase, terwijl daar steeds meer over bekend wordt. Zo verscheen er deze week een Deense studie die nog eens bevestigt dat long Covid ook bij kinderen voorkomt en gaf dr Keegan in deze video aan dat huisartsen rekening moeten gaan houden met long Covid en de preventie van (herhaal-)infecties (omdat het risico op long Covid toe lijkt te nemen bij meerdere infecties).
Kijkend naar de rioolwaarden uit 2022 kan er deze zomer nog een nieuwe golf met besmettingen optreden. De rioolwaarde is nu nog relatief laag. Daarom kan deze periode worden gebruikt om eventueel uitgestelde noodzakelijke activiteiten zoals een tandartsbezoek uit te voeren. Het blijft nog steeds aan te raden een goed mondeusmasker (FFP2/FFP3) te dragen in binnenruimtes en zoveel mogelijk mensen buiten te ontmoeten en goed te ventileren. Door jezelf te beschermen, bescherm je ook anderen. Iedere infectie die je zelf voorkomt, breekt een mogelijke keten van infecties.
Een lage viruscirculatie biedt een uitgelezen kans om Covid te onderdrukken zonder dat daar hoge kosten tegenover staan. Brendan Crabb uit Australie legt dit uit. Als je blijft testen en isoleren bij een lage viruscirculatie, dan hoeven er maar weinig mensen thuis te blijven tot dat ze niet meer besmettelijk zijn. Laat je het virus weer vrij, dan moeten veel meer mensen thuis isoleren om iets te doen aan de oversterfte en de toename van long Covid (uitval van personeel, personeelstekorten, zorgvraag, minder consumentenvraag door ziekte).
Daarom blijft preventie juist nu, bij een relatief lage viruscirculatie, belangrijker dan ooit!