Oversterfte Covid19 gerelateerd
Het CBS kwam deze week met het kwartaalbericht over de oversterfte. In juni trad de geschatte oversterfte, volgens het CBS, weer buiten de bandbreedte.
Verschillende media berichtten over het bericht van het CBS en ook op Twitter was het onderwerp even “trending”. Het CBS en in navolging bijna alle media wijten de oversterfte aan het warme weer:
- “Hitte van juni eist haar tol: CBS ziet oversterfte” (Parool)
- “Oversterfte in juni onder senioren, CBS legt link met hitte” (NOS)
- “CBS: oversterfte in juni door hitte“https://wnl.tv/2023/07/14/cbs-oversterfte-in-juni-door-hitte/ (WNL)
- “Met name warme junimaand veroorzaakte meer sterfte” (Telegraaf)
- “Net zo veel doden als in eerste helft van coronajaar 2020, hitte van juni eist haar tol” (Gelderlander)
Op Twitter lijkt de discussie met name te gaan over het niet noemen van het V-woord (waar V niet voor “virus” lijkt te staan) en veel minder of het niet noemen van het C-woord (waar C wel staat voor de naam van een virus). Een belangrijke uitzondering: De Telegraaf, die schrijft: “Begin april was er ook nog sprake van een griepepidemie en ook corona is nog niet geweken.”. De Gelderlander noemt het C-woord, maar spreekt er alleen over in de verleden tijd.
Opmerkelijk is dat de Gelderlander het begrip “harvesting” aanhaalt: “Maar je ziet hier denk ik het fenomeen harvesting”, zegt Olde Rikkert. In 2020 waren het de meeste kwetsbare mensen die corona niet overleefden. De epidemische vakterm hiervoor is het begrip ‘oogsten’. In de jaren daarop was er minder sterfte, omdat die groep toen al was overleden. Inmiddels is er weer een nieuwe groep zeer kwetsbare mensen ontstaan. ,,En dan kan een hittegolf of de griep die dit jaar weer veel meer aanwezig was zorgen voor veel extra overlijdens.” Opmerkelijk, omdat juist in 2022 het hele jaar de oversterfte boven de bandbreedte uitsteeg en er dus helemaal geen sprake was van “veel minder sterfte”.
De Gelderlander spreekt ook over: “De patronen in de sterftecijfers zijn heel diffuus aan het worden”, zegt socioloog Tanja Traag van het Centraal Bureau voor de Statistiek. “,Daardoor is het heel moeilijk om te snappen wat er precies speelt.” Daar zit mogelijk een kern van waarheid in, omdat mensen minder in de acute fase van Covid overlijden, en eerder aan de gevolgen van wat Covid met het lichaam doet. En dat kan overal optreden in het lichaam, omdat Covid de bloedvaten aantast, en deze zich in het hele lichaam bevinden.
De cijfers: Hier is het van belang de cijfers van het CBS direct te vergelijken met twee andere methoden om de oversterfte te bepalen. We vergelijken daarmee de oversterfte op basis van:
- De verwachte sterfte geschat door het CBS
- De verwachte sterfte op basis van de gemiddelde sterfte in de jaren vooraf aan de pandemie (2010-2019), dus inclusief griepmaanden
- De verwachte sterfte op basis van het kwartaal met de laagste sterfte in de jaren vooraf aan de pandemie (2010-2019). Dit houdt rekening met dat we van de pandemie geleerd zouden kunnen hebben door bijvoorbeeld griepdoden te vermijden.
De laagste oversterfte wordt gevonden met de CBS-methode (79 deze week), gevolgd door die op basis van het gemiddelde in 2010-2019 (258 deze week), en nog hoger is die op basis van het laagste kwartaal van 2010-2019 (328 deze week).
De oversterfte is gedaald ten opzichte van vorige week, maar ligt nog steeds boven de nul. Hoeveel van deze 79 doden zouden we kunnen voorkomen door mensen eerlijk voor te lichten, de luchtkwaliteit in binnenruimtes te verbeteren (verplicht!) en mensen goede toegang tot FFP2 te geven (zodat je niet iets van Bol of Amazon moet bestellen en maar hopen dat het goede kwaliteit is)?
Het CBS vergelijkt de wekelijkse waarde steeds met de bandbreedte (een onzekerheidsinterval) en bepaalt per week of de oversterfte boven de bandbreedte uitkomt:
Deze methode houdt echter geen rekening met wat er in het verleden is gebeurd. Als er gedurende een langere periode geen oversterfte is, dan verwacht je in gelijke mate oversterfte en ondersterfte (de sterfte varieert rondom de lijn van verwachte sterfte, soms naar boven, soms naar onderen). We zitten nu echter in een situatie van constante oversterfte (vrijwel altijd meer sterfte dan de verwachte sterfte) – de groene lijn in de grafiek hierboven is sinds begin 2022 nauwelijks meer onder de oranje lijn (nul oversterfte) gekomen.
Het helpt daarom om ook naar de totale oversterfte te kijken. Als het probleem in de achtergrond (wat voor de oversterfte zorgt) voorbij is, dan verwacht je dat de totale oversterfte niet meer toeneemt, of zelfs daalt. Dat zien we nog zeker niet. Het probleem is dus nog niet weg. Meer hierover in het laatste stuk over doodsoorzaken, maar we kunnen al aangeven dat het met het C-woord te maken heeft.
Meer informatie over de oversterfte deze week is te vinden in het draadje van LowCovid Kano op Twitter, hieronder weergegeven.
Ook op het vlak van de rioolwatermetingen is er nieuws. Het lijkt erop dat verschillende stations geen metingen door hebben gegeven in de afgelopen dagen, waardoor de rioolwatermetingen minder betrouwbaar zijn geworden. Op de kaart van het RIVM zijn verschillende gebieden met 0 deeltjes per 100.000 inwoners te zien (in het grijs hieronder). Aangezien omliggende gebieden rond de 40 deeltjes per 100.000 inwoners hebben, lijkt het hier om ontbrekende metingen te gaan en niet om een gebrek aan virusdeeltjes (bij een heel lage stand verwacht je altijd nog een paar deeltjes per 100.000 inwoners). Dit ondanks dat de kleur grijs gebruikt wordt in de kaart en niet geel (voor ontbrekende waarden).
De vraag is nu of deze nul-waarden meegenomen worden in de berekening van de waarden voor het hele land. Als dit zo is, dan is de vraag hoe betrouwbaar de landelijke waarden nog zijn.
Gaan we uit van de waarden die we op corona-lokaal.nl zien, dan werden er op 10 juli landelijk 87 virusdeeltjes gemeten per 100.000 inwoners, omgerekend ongeveer 3100 besmettingen en tenminste 310 nieuwe long Covid gevallen (als je de ondergrens van 10% per infectie aanhoudt, maar deze schattingen worden inmiddels steeds hoger en liggen nu vaak al op 1 op de 3 infecties met langdurige gevolgen voor de gezondheid).
De waarde is iets hoger dan vorige week, maar het vermoedelijke begin van een nieuwe golf die we vorige week leken te zien, lijkt dus niet doorgezet te hebben. Het is goed om ook alleen naar de waarden voor Noord-Holland kijken, waarvoor de kaart nog geen waarden van 0 laat zien. Dit laat zien dat het riool ook daar nog geen tekenen van een nieuwe golf laat zien:
Bij de infectieradar meldt 1.43% van de deelnemers nu klachten te hebben die op een Covid-besmetting kunnen wijzen. Dat is iets lager dan vorige week (1.47%).
Het aandeel positieve tests zit nog steeds op 0.1%. Mensen testen waarschijnlijk alleen als ze klachten hebben, dus een hoger aandeel kan Covid bij zich dragen.
Voor 13 juli meldt Corona-lokaal.nl 15 nieuwe ziekenhuisopnames vanwege Covid. Veel sterkte gewenst aan deze mensen en hun familie!
Een analyse van de variants of concern (VOC) lijkt er voorlopig niet in te zitten. Japan lijkt ook weinig sequenties te bepalen, dus het blijft onduidelijk welke variant er daar voor de hoge aantallen ziekenhuisopnames zorgt, en of die variant reeds in Nederland aanwezig is.
De ziekenhuisbeztting voor Covid blijft relatief laag, zoals weergegeven in deze grafiek van Roel Griffioen op Mastodon, met een bezetting van 74 op 13 juli. De bezetting is daarmee toegenomen ten opzichte van vorige week.
Doodsoorzaken
Eerder zagen we in een analyse van de oversterfte in Australie dat de dalende trend van sterfte aan hart- en vaatziekten is omgekeerd door Covid (links: verwachting zonder pandemie, rechts: waargenomen):
Met de informatie van het CBS over de doodsoorzaken kunnen we nagaan of eenzelfde patroon ook voor Nederland gevonden kan worden. De volgende grafiek geeft de vijf belangrijkste doodsoorzaken (gemeten door middel van de hoogste waarde in de grafiek).
Ook voor Nederland zien we een dalende lijn voor hart- en vaatziekten (lichtgroene lijn) tot aan 2019, waarna de lijn weer stijgt. Susan Oliver legt uit waarom deze stijging vooral met de V van virus en niet de V van vaccin te maken heeft.
Ook zien we een toename van sterfte aan ziektes van het ademhalingsstelsel in 2022, terwijl in hetzelfde jaar er een grote daling is in de (officiele) sterfte aan Covid. Twee mogelijke oorzaken: (1) Een terugkeer van griep, RSV en andere luchtweginfecties na het opheffen van de preventieve maatregelen en een mogelijk effect van Covid op het immuunsysteem, en (2) Covid wordt niet meer onder Covid geregistreerd, maar onder de luchtweginfecties (mogelijk door minder testen, waardoor Covid niet altijd als Covid herkend wordt).
Sterfte door psychische stoornissen lijkt ook toe te namen. Helaas lijkt hiervoor ook een relatie met Covid te bestaan. Al in 2020 was het duidelijk dat Covid terug te vinden is in de hersenen van overleden Covid-patienten. De evidentie dat Covid de hersenen aantast stapelt zich inmiddels op. De NOS lijkt de connectie nog niet gelegd te hebben, en noemt de stijging van huisartsbezoeken vanwege geheugenproblemen “opmerkelijk”.
De vraag is hoe goed we het actuele risico kunnen blijven inschatten. Er worden nog nauwelijks sequenties bepaald, de rioolwaardemetingen staan soms op nul, en de vraag is of alle ziekenhuisopnames voor Covid nog geregistreerd worden en of er nog genoeg getest wordt bij opname in het ziekenhuis.
Preventie blijft daarom belangrijk, vooral omdat week na week nieuwe resultaten verschijnen over de vrij dramatische gezondheidsgevolgen van herhaalde Corona-infecties.
Een kleine selectie:
- Het is geen leerachterstand, het is hersenletsel (Jessica Wildfire, met bronnen)
- Slechts 7% van de long Covid patienten herstelt (pre-print)
- 1/3e van Covid overlevers uit de eerste golf in Italie hebben na 2 jaar nog klachten
- Long Covid komt ook bij jongeren veel voor
Daarom blijft preventie belangrijker dan ooit!