Inleiding
Een lage oversterfte is dé sleutelfactor voor een succesvol coronabeleid. Daarentegen laten NL, VS en VK, een zeer hoge oversterfte zien; dé spiegel voor hun mislukte Covid19-beleid zoals The Lancet Covid-19 Commission (@Commissioncovid) aantoont.
Bron: “Excess deaths” is the best metric for tracking the pandemic
We zien dat succes in landen in de ‘westelijke Stille Oceaan’ werd bepaald door de cumulatieve nieuwe infecties per dag laag te houden. Dit beleid staat onder politieke druk van handelspartners (open supply chains), bijvoorbeeld in China, Australië en Nieuw-Zeeland. Daarentegen zijn landen als Cuba en Peru succesvol door beperking van virusverspreiding. Zie o.a.:
Lage oversterfte
Lage oversterfte komt voor in landen met:
- een beleid om virus in te dammen i.t.t. het rond te laten gaan (zie The Lancet @Commissioncovid)
- naast een gerichte vaccinatie op oudere leeftijdsgroepen óók op jongeren, omdat zij superspreaders van de pandemie zijn
- een hogere vaccinatiegraad
- een betere gezondheids- en sociale infrastructuur.
Bron: The WHO estimates of excess mortality associated with the COVID-19 pandemic
Wat weten we van oversterfte
We zullen nu de genoemde publicaties behandelen. De data over Covid19-sterfte zijn problematisch o.a. door:
- verschillen in toegang tot testen en diagnostiek
- lastige vaststelling doodsoorzaak Covid19
Inmiddels in het vierde jaar van de pandemie ziet het CBS ook enige problemen, blijkens deze recente twitterdraad van CBS-onderzoeker Ruben van Gaalen:
Eén van de schattingen van het werkelijke sterftecijfer t.g.v. Covid-19 (The Economist – The pandemic’s true death toll, februari 2023), zie de grafiek hierboven, kwam op 15 miljoen extra sterfgevallen wereldwijd t/m december 2021! Hoewel nog steeds een onderschatting, geeft dit cijfer de impact van de pandemie redelijk weer. Dit zijn al 2,7 keer zoveel sterfgevallen als de 5,4 miljoen die waren gerapporteerd door WHO voor Covid19. Het cijfer is weliswaar nog omgeven met veel foutmogelijkheden en onzekerheden.
Daarnaast moeten we ook bedenken dat de Covid19-pandemie naast oversterfte zeer grote nevenschade veroorzaakt bijv:
- ziekte in de eerste 3 weken na besmetting, maar ook langdurige ziekte aangeduid als Long Covid
- sociaal-economische kosten en fiscale lasten, vooral voor de burger
- ontwrichting van de maatschappij.
Laten we onze analyse beginnen met de definitie van oversterfte:
“Het verschil in het totale aantal sterfgevallen tijdens een crisis en de verwachte sterfgevallen onder normale omstandigheden“
Oversterfte kwantificeert de toename van sterfte door alle oorzaken, dus de totale effecten van de pandemie, inclusief:
- directe Covid19-doden;
- indirecte Covid19-doden (bijvoorbeeld door Long Covid, overbelasting van het zorgsysteem, uitgestelde zorg);
- niet-COVID-19-sterfgevallen (foutclassificaties, bv. hart- en vaatziekten, neurologisch, longembolie, herseninfarct).
Deze definitie is al een bron van verschillen want:
- de bruto berekende oversterfte is afhankelijk van de bevolkingsstructuur
- Het oversterftecijfer (bijv per 1M inwoners) wordt aangepast voor de bevolkingsomvang. Zie bijvoorbeeld CBS 2022 derde jaar op rij met oversterfte
- de P-score (de correctie), is een verhouding tussen de oversterfte en de genormaliseerde verwachting, bijvoorbeeld voor leeftijd en geslacht, voor de geanalyseerde periode; uitgedrukt als een percentage: in deze bron was P 7,8% in 2020 en 18,3% in 2021
- de verhouding van de oversterfte tot de gerapporteerde Covid19-doden kan sterk verschillen per land.
Verder is het goed te weten dat de 20 landen met hoogste oversterfte, 50% van de wereldbevolking, ‘goed’ zijn voor >80% oversterfte (jan 2020 tot dec 21).
Top 20: VS, VK, Italië, Bangladesh, Brazilië, Colombia, Egypte, India, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan, Peru, Filipijnen, Polen, Rusland, Zuid-Afrika, Turkije en Oekraïne.
De ontwikkeling van de oversterfte geeft ook inzicht, zie:
Bijvoorbeeld medio 2021 zien we een enorme piek toen India het virus liet rondgaan!
Succes en falen
Het opmerkelijke verschil tussen het mislukte beleid in Europa waaronder Nederland versus het succes in de westelijke Stille Oceaan (zie ook The Lancet Commission on lessons for the future from the Covid-19 pandemic) blijkt uit de P-scores (verhouding tussen de oversterfte en de genormaliseerde verwachting) per regio.
Succes of falen van landen met hun pandemie-aanpak is gecompliceerd. Factoren zijn:
- leeftijdsopbouw, bevolkingsdichtheid
- reacties overheden tijdens periodes van op- en afschalen
- vaccinatiegraad
- leiderschap van de regering (Speaking truth to people), en de reactie van de bevolking (sociabiliteit/cultuur) op maatregelen
- besmettelijkheids- en sterftecijfers van de verschillende varianten
Zie ook de aanpak van NoCovid Kano (@falsel_net) & AlleBurgers waarin een proefondervindelijk verband wordt bepaald tussen de kans op overlijden (IFR), het besmettingsrisico, de vaccinatiegraad en de leeftijd:
Voor verklaring en toetsing van het regressiemodel van Kano zie onderstaande twitterdraad van 9-12 januari 2022.
Discussiepunten
De schattingen in genoemde bronnen vestigen de aandacht op enige belangrijke discussiepunten.
- Covid19 heeft geleid tot een duidelijke wereldwijde oversterfte: 2020–2021: oversterfte14,8M. Schatting t/m 2022 ca 20M (The Economist, The pandemic’s true death toll, AlleBurgers, EC Health Report 2022).
- Gerapporteerde en geschatte oversterfte gerelateerd aan Covid19 is stijgend:
2020: 4,5M †
2021: 10,4M
2022: 5M
2023 (p): 32M 1)
1) Bevolking ~8mld, Infection Rate ~ 2, Infection Fatality Rate (eff.) 0,2%. - Oversterfte geeft de werkelijke impact pandemie weer. De indicator heeft véél meer zeggingskracht dan wereldwijd gerapporteerde Covid19-sterfte. Zo is benchmarking van landen problematisch, waar bijvoorbeeld Zweden niet meer test op Covid en Nederland de Covid-doden helemaal niet meer registreert.
Ook tussen welgekozen strategische groepen. De verschillen kunnen groot zijn, soms meerdere ordes van grootte (bijv de wereldwijde oversterfte is 2,7x de gerapporteerde Covid-doden).
Daarom is het RIVM gestopt met het rapporteren van Covid-doden. Het verschil met andere bronnen werd te groot. En er waren veel aanwijsbare fouten in de dataverzameling, zoals registratie overlijden (Covid registreren als doodsoorzaak was nooit verplicht).
Ook China kende zeer lage oversterfte en covid-sterfte, maar met cijfers, maar met een zeer hoge onderschatting. Zie de voorbeelden in onderstaande twitterdraadjes.
- Voor bijna de helft van de landen van de wereld moet de oversterfte met modellen worden bepaald o.b.v.
- leeftijdsverdeling
- onderliggende ziektelast
- sterkten/zwakten zorgstelsel/uitgestelde zorg
- wanneer en hoe de pandemie zich er ontwikkelde: bijv. groot aantal vroegtijdig gestorven ouderen in bijv. VS.
Overige beperkingen
Belangrijke verder beperkingen van het oversterfte-onderzoek zijn de volgende.
De actuele oversterfte-trend (demografische ontwikkeling) wordt afgeleid met behulp van historische gegevens, en is gevoelig voor de aannames in de actuele prognose, met name:
- gewicht dat wordt toegekend aan (recente) gegevensjaren
- hoe structurele veranderingen aanhouden in de pandemie
- (spline-)modellen kunnen ongepaste extrapolaties tonen
- kwaliteit van de gebruikte invoergegevens, bijvoorbeeld volledigheid van de waargenomen sterfgevallen en de consistentie in datakwaliteit bijv warmte/koude
- constructvaliditeit van de verschillende covariaten die in het regressiemodel worden gebruikt
- rapportage tijdens de pandemie is gebaseerd op historische volledigheid van geregistreerde sterfgevallen, maar die bevatten vaak verschillen.
Nocovid Kano op twitter 24 mei 2022:
“Een belangrijk onderwerp is het verbeteren van het overlijdensonderzoek in Nederland.”
Overlijdenscertificaten zijn mogelijk niet altijd betrouwbaar, zie Pilot van Forensisch Instituut NL.
Een voorbeeld
Zo blijkt uit studies dat besmetting een verhoogd risico op hart- en vaatziekten met zich meebrengt.
‘Stel dat iemand een coronabesmetting doormaakt en een jaar later overlijdt aan hartfalen. Dan staat op zijn overlijdensakte niet dat hij overleed aan corona. Terwijl het daar wel begon’ (Kunst, 2023 in Quest: Hoe zit het met de enorme oversterfte in Nederland?).
Nog een voorbeeld
Actuarissen zijn in veel landen redelijk goed in staat om de impact van de pandemie te analyseren en te monitoren.
Zo komt de literatuur met een zeer indicatieve schatting van de gemiddelde wereldwijde oversterftecijfer per hoofd van de bevolking:
2020: 0,06%
2021: 0,13%!
2023 p: 0,40%!
Zeer ruwe schatting voor 2023p: Infection Rate ~ 2,
Infection Fatality Rate (eff.) 0,2%.
De totale pandemie van 1918 (influenza) was nog iets groter, met een geschat oversterftecijfer van 1,0%. Maar dit zal ongetwijfeld worden ingelopen door COVID19. Het oversterftecijfer van COVID19 overtreft de gezamenlijke pandemieën van 1957, 1968 en 2009 (respectievelijk 0,04%, 0,03% en 0,005%).
Nederland
Concrete en aanzienlijke invloeden op NL-oversterftecijfer CBS:
- In 2020 en 2021 waren er in Nederland minder ernstige griepseizoenen dan in voorgaande jaren (door gedrag en coronamaatregelen). De jaarlijkse actuele CBS ‘onder-verwachting’ daarvan is ca 10%. Idem 2022; Influenza en RS-virussen waren minder aanwezig. Toch berekent het CBS de oversterfte door corona t.o.v. de verwachte sterfte inclusief de gebruikelijke influenza en RS-epidemieën.
- Ook de oversterfte van ca 65.000 mensen in 2020/21 gestorven aan/ door corona is niet verrekend in 2022 (Het is te verwachten dat de mensen die in 2020 en 2021 overleden aan corona, dus met name de oudere en kwetsbare groepen, niet meer in 2022 kunnen overlijden; hiervoor zou eigenlijk gecompenseerd moeten worden).
- De verwachte gemiddelde sterfte in een bepaalde week wordt ‘gecorrigeerd’ voor de verwachte stijging door demografische ontwikkelingen (vergrijzing). Dit is altijd een schatting (koffiedik kijken) en de exorbitante coronasterfte veroorzaakt grote wijzigingen in de leeftijdsopbouw (ouderen sterven eerder).
- Soms wordt gewezen op een specifiek warme zomer/koude winter die zouden leiden tot veel oversterfte, niet aan Covid-gerelateerd. Die aannames zijn hoogst twijfelachtig, te meer omdat meestal niet wordt gekeken naar de referentiejaren met eveneens hitte/koude-periodes (zo wordt de koude periode in december 2022 soms genoemd als reden voor de hoge oversterfte, terwijl de kou met enkele graden vorst niet exceptioneel was).
- Een alternatief voor oversterfte als belangrijkste indicator van een succesvolle aanpak van de pandemie is er eigenlijk niet.
- Kabinet, biomedici van het OMT, RIVM ‘vertrouwden’ op gerapporteerde COVID-19-sterfgevallen. Echter, dat blijkt een ernstige onderschatting van de schade van de pandemie. RIVM is daarom gestopt met publicatie.
The Economist komt op basis van dezelfde CBS-data (inclusief schattingen en twijfelachtige aannames) tot een oversterfteverloop als hieronder, NL vergeleken met het VK:
Op zich zijn deze voortdurende oversterftecijfers al schokkend genoeg, zeker in vergelijking met de gerapporteerde Covid19-doden (vooral in Nederland). Datagraver komt o.b.v. statistische analyses tot soortgelijke overzichten voor de (over-)sterfte:
Hij komt overal wat hoger uit omdat hij de oversterfte echt bepaalt t.o.v. de gemiddelde sterfte 2010-2019 en niet t.o.v. verhoogde sterfte door griepgolven. Wel neemt hij de schattingen van verhoogde verwachte sterfte door vergrijzing mee (de lichtblauwe balkjes), zie de derde bullet hierboven.
Op basis van een gedegen regressieanalyse (zie twitterdraad hierboven) komt NoCovid Kano tot het oversterfteverloop dat AlleBurgers steeds gebruikt. Uit zijn analyse bleek dat de oversterfte een zeer goede correlatie heeft met de oversterfte die in de Human Mortality Database standaard berekend wordt t.o.v. het laagste kwartiel. Hieronder staat bijvoorbeeld in de rapportage voor 2022 week 51 en 52 wat dat oplevert. De zwarte lijn is hierin de geschatte oversterfte.
Lessen
- Informatiesystemen over gezondheid (bijv Long Covid) zullen diepgaand moeten worden verbeterd: verzameling, analyse en rapportage. De biomedische invalshoek heeft gezorgd voor een mislukte aanpak van de pandemie. Denk alleen al aan het overlijdensonderzoek (bron: Kano Nocovid). Zie ook;
- Afstemming tussen enerzijds routinematige surveillance en anderzijds demografische / geografische /sociaal-economische monitoringsystemen t.b.v. interventie en monitoring en indicatoren paraatheid (vaccindekking, infecties, rioolwater, track & trace, hygiëne, oversterfte etc.)
- Uitrol en prioritering van vaccins was onvoldoende in 2021/2, o.a. door angst voor bijwerkingen, aarzeling/afwijzing vaccins door (kleine) groepen antivaxxers etc.
Toename/verspreiding aantal infecties bleek sneller door multiplicativiteit besmettingen. Het resultaat: (wereldwijd) meer gevaarlijke (besmettelijke) en ernstige SARS-CoV-2-stammen, zoals delta. We zien hetzelfde in 2022/3 met Omikron en nieuwe varianten. - De pandemie kwam onder invloed van:
- enerzijds te late opstart preventieve maatregelen en anderzijds voortijdige versoepeling
- Covid19-‘vermoeidheid (desinformatie?)’ door gebrek aan leiderschap kabinet, angst voor maatschappelijke onrust, alsmede warrige biomedische OMT-advisering (veelal gebaseerd op pseudowetenschap). Zie AlleBurgers: pandemie één motto, één wet en 15 regels
- Nieuwe varianten duiken in hoog tempo op, worden gesequenced en geïdentificeerd op gevaar (transmissie), ernst (ziekte/dood) e.d.
- Real-time informatie is wat verbeterd, maar de systematiek is volstrekt onvoldoende voor vroegtijdige waarschuwing voor maatregelen en vaccinatie. Het is duidelijk dat de voorbereiding en aanpak mede hierdoor totaal is mislukt.
- De kennisinfrastructuur rondom oversterfte is lokaal, biomedisch en internationaal gezien ronduit zéér zwak
- We geven één voorbeeld hoe de zgn internationale makelaars in twijfel (merchants of doubt) opereren: 80% van hun analyse is plausibel, 20% is gevaarlijke nonsens. Zie: https://twitter.com/battleforeurope/status/1620007673084379137?t=vL-3L0Q449HEPLInUojFeA&s=19
- Ook Nederlandse ‘deskundigen’ kunnen er wat van. We zullen hier niet nader ingaan op oversterfte- desinformanten, soms met, soms zonder verborgen agenda (bijv anti-vaxx).
- Samenwerking bij toezicht tussen (multi-)nationale overheden (EU, WHO) en instituties kan veel beter. Monitoring en vroegtijdige waarschuwing is noodzakelijk voor voorkómen en preventie, voor kwaliteit data, kennis, praktijk, en respons.
Maar een belangrijke verstorende rol bij het zeer gebrekkige toezicht op de verschillende niveaus van het outbreak-systeem is weggelegd voor de abjecte rol die virologen spelen bij virusontwikkeling en -manipulatie voor het zgn dubbel-doel i.c. biosafety (vaccins) en biosecurity (militair). Veel informatie blijft daardoor verborgen (bron o.a MacIntyre, ‘Dark Winter’).
Er zijn teveel lab-incidenten geweest en dubieuze virusmanipulatie die aan de basis hebben gestaan van de diverse ziekte-uitbraken en pandemieën.
De rol van virushunters/fixers als EcoHealth Alliance virologen, overheden (bijv China, VS) met grote militaire belangen en zeer grote private financiers (bijv Gates) is zichtbaar bij WHO, EC, Kabinet/advisering NL.
Bijlage
Bronnen oversterfte:
- WHO/Wereldbank https:///worldhealthorg.shinyapps.io/covid19excess/ met data en code op https://github.com/WHOexcessc19/Codebase
- Human Mortality Database. Short-term Mortality Fluctuation Data Series (Max Planck Institute, Univ. California Berkeley) https://www.mortality.org/Data/STMF.
- The Economist https://www.economist.com/graphic-detail/coronavirus-excess-deaths-estimates